Okwogera kwa Kamalabyonna Owek. Charles Peter Mayiga nga Obusaabadiikoni bw'e Mengo bujaguza emyaka 35

Omulabirizi Luwalira yampita omwaka guli 2015 tegunnaba kuggwako, Omuntu bwakuwa, nakulaalika bwatyo, oba mubi nnyo bw’otabeerawo ku bintu bye. Ssebo naawe nkwebaza Bishop Ssekkadde kubanga emirimu gyewakola abaana bagitubuulidde n’abalala bonna naye ate n’ogwaleero olw’ebigambo by’otugambye n’oleeta n’entiisa  mu bakulisitaayo bano  bwe batidde okukwata ku nsiriba. Tukwebaza nnyo ssebo. Ate era twebaza n’omukulu alabirira ekifo kino ow’envuma, singa era omulimu gwewamukwasa tagulabiridde bulungi, osanga ekibiiba kino tekyandikungaanye wano.

Katikkiro Mayiga ku kitebe ky'Obusaabadiikoni e Mengo

Katikkiro Charles Peter Mayiga nga
ayogera eri abakristaayo

Njagala okwebaza Katonda eyatusobozesa okuddamu okufuna Obwakabaka mu Buganda. Mu byafaayo mulimu ensi nnyingi ezibadde n’Obwakabaka nebuvaawo ate nebutaddawo. Mu Bulaaya mulimu ensi nga Bugirimaani, Bufaransa, Russia n’endala nkumu. Ne mu Africa tuzirabye ensi nnyingi omubadde obwakabaka ne butadda. Ne mu baliraanwa wano e Congo Zaire baaliwo ne Zimbabwe n’awalala wangi.  Tulina okwebaza Katonda kuba ffe wano mu Buganda twakafuna omukisa emirundi ebiri Obwakabaka nga buvaawo ate ne buddawo.

Ekifaananyi ky'ekkanisa galikwoleka
 ezimbibwa e Mengo

Kabaka Chwa Nabakka bwe yabula tewaaliwo atuula ku Namulondo, kubanga omwana we gwe yazaala Kalemeera yali yawaŋŋangukira eyo Bunyoro, yali yeekola obusolosolo  ne bamusindika eyo. Kaakati bwe yabula  nga tewali atuula ku Namulondo, negiyita emyaka egiteeberezebwa okubeera mu makumi abiri. Bano ab’efumbe ng’ono ow’e Najjanankumbi azze nambuzaako, Jjajjabwe n’akuuma Obuganda natuuka n’okwagala okufuuka Kabaka, naye omukazi Nnakku n’amugamba nti olimbye,  e Bunyoro Omulangira Kalemeera yazaalirayo omulangira. Bwatyo omulangira Kimera n’ava  e Bunyoro, nazzaawo engoma ya Buganda nga emyaka gisobye mu abiri.

Katikkiro Mayiga ne Mukyala we e Mengo

Mu biseera byaffe bino, era ekyavaako n’okutuuma Obusaabadiikoni erinnya erya Mengo, naffe mu biseera byaffe twalaba Obwakabaka bwali buvuddewo mu 1966 nebuddwawo mu 1993. Okuddawo kw’obwakabaka mu mulembe gwa Kimera tuyinza okugamba nti Nakku ye yabagulizaako Obuganda. Tuyinza okugamba nti ye yabutaasa. Ate ku mulembe guno, kyangu nnyo okugamba nti okukyusa amateeka kye kyazzaawo Obwakabaka, Ssemateeka n’amateeka amalala agakugira Obwakabaka. Ekyo kyekyangu eky’okwogera. Naye ku mirundi gyombi ensonga esinga okuba obukulu be bantu ba Buganda bonna okutwalira awamu mu mbeera buli bamu gyebabaddemu, okussa ekimu ng’enkuyege nti twagala Kabaka waffe. Era ekanisa yonna okutwalira awamu, yakola kinene nnyo weetegereze okutuuma Obusaabadiikoni buno nti bw’e Mengo okutangira erinnya eryo  okusaanawo. Abaakola ekyo, bassa ettofaali eddene ennyo mu nsonga z’okuzaawo Obuganda. Kubanga oba oli awo, singa ebya Buganda byali byerabiddwa, okuva mu 1966 osanga wetwandituukidde mu 1993 nga tekyali abiriko ayinza na kugamba nti n’amateeka tugakyuse.

 N’abalwana mu nsiko naddala wano mu Buganda, abasinga baajulizanga Bwakabaka abeegattira ku President Museveni, ekyo bwekiri. Kubanga Obuganda tebwazikirira, waliwo abaasigala nga basesaamu. Ne Namirembe eyo, Namulondo baagitereka bulungi. Ne Katikkiro Mayanja Nkangi, Ddamula yamukuuma bulungi, yamukuumira eyo Buddu n’ekifo engeri gye yamukuumamu yakimbuulira naye mmwe sijja kukibabuulira kubanga tomanya!.

N’olwekyo neebaza nnyo abantu abalina Omwoyo gwa Buganda ogutafa, ng’olukiiko lw’e Namirembe engeri gyelwayolesaamu Omwoyo gwa Buganda ogutafa nga batuuma Obuasaabadiikoni buno nti Mengo. Obusaabadiikoni obusinga ndowooza batuuma linnya lya Kitundu ekyo. Mpulira obw’Entebbe, ndowooza Nateete oba nabwo Busaabadiikoni? Naye olaba ng’era ge mannya g’ebitundu ebyo. Awo nno kuno kwali kwoleesebwa, tulina okubeebaza.

Twebaza n’abalala abaakungubaga mu biseera ebyo waaliwo abaakuza ebirevu namulabako eyakuza ebirevu okutuusa ng’obwakabaka buzzeewo nga tabisalangako. Abaakuuma omulangira Mutebi gyeyali mu kiwuubaalo eyo mu buwanganguse e Bungereza oyinza okussa omuwendo ku ttoffaali lyabwe?

Ssaabadiikoni Gitta nga alaga Katikkiro
ekanisa wegenda okuzimbibwa

Abawaandiika ku nnono n’obuwangwa bwaffe. Mubutuufu nze okutegeera ebya Buganda, nawuliranga kitange nga ayogera nnyo yekokkola ejjoogo ly’Obote. Naye nga mbisoma nnyo ne mu katabo ka Musizi ne Munno kitange byeyagulanga buli lunaku nga ndi muto. N’ebifaananyi byenasooka okulaba, nabiraba mu butabo obwo. Abantu ab’engeri ng’eyo tulina okubeebaza.

omusingi gw'e kanisa empya

Katikkiro nga alambula omusingi gw'e Kanisa

Abaakuuma ebika nga Kabaka taliiwo. Owulidde wano Mayor ono Mulyannyama ng’agamba nti Bishop Kojja we. Ogwo gwali mumuli ogwasigala gwaka. Nandiwadde akabonero akakulu nga tekaliiwo, naye ng’omuliro mweguli mu vvu.  Abaasaba olutattade, nkakasa abakulu bano abaali abakulu ekimala, nga Bishop Ssekkadde ne bakanoni bano abakulu bateekwa okuba baali basaba nga basabira Kabaka nga basabira Obuganda. Ndowooza nti bonna abo awamu y’ensonga lwaki tuzze wano awamu nga Katikkiro Kamalabyonna eyalondebwa Kabaka eyazzibwawo kati alamula Obuganda. N’olwekyo fenna awamu tulina ebbanja ddene okusasula abo abaakola ebyazzaawo Obwakabaka era abo abaalemera kw’ebyo byetukkiriza era byetumanyi nti bituufu ebitufuula kyatuli.

Buganda eno gyetulafuubanira, tegendereddwamu kugiggyamu bitiibwa oba byakulya, wabula ly’eggwanga eririna ebyafaayo n’obusika bytutayinza kukkiriza kusaanawo kubanga olwo naffe tubeera tusanyeewo. N’olwekyo ebbanja lyetulina kw’abo bonna abaakola kekabe kantu katono katya, kekaakuuma omuliro wansi w’evvu ngamanda gaaka. Bwe Bwakabaka bwetulina leero.

Njagala kumaliriza nga n’eebaza enteekateeka ez’omuggundu  ezikoleddwa okukuza ekifo kino. Ssebo weebale. Bino by’okola wano si bibyo , naye ggwe nampala waabyo. Era ttiimu bwewangula simanya ggwe wajulizza Arsenal oba yabadde ani? Arsenal ekoma ku lugwanyu, ekoma ku munaabo. Singa Ssingo teyakuba Bbudu, nandigeraageranyizza ku Ssingo. Era Ttiimu bwewangula kaputeeni bamwebaza. Era bwetawangula kaputeni tebamwebaza bamugamba nti toli mukulembeze mulungi. Ssebo tukwebaza nnyo olw’enteekateeka zino ez’omuggundu. Kirungi nnyo okuwulira nti abakoze omulimu guno ogutayisikamu maaso, bw’otunuulira ennyumba eyo eya Ssaabadiikoni, n’otunuulira ekitandikiddwa ku kanisa, abakikoze be bakristo. Mpuliddeyo agamba abakulisitaayo. Omanyi ababishop bano baatugamba nti fenna abaabatizibwa tuli bakristo. Ab’ekibuye temukimanya nga. Baatugaana okweyita abakirisitu oba abakulisitaayo, fenna tweyite abakristo. Naye mmwe eno temukimanyi. Naye nga bwendi mukulu wammwe, ngenda kukibasomesa. Saagala oli ategeere nti ndi w’e Lubaga kubanga neyise omukiristu, njagala antegeerere ku birala.

 

Bishop Ssekkadde nga abuulira e Mengo

 Kale mmwe abakristo abaawano mmwe mwekozeemu omulimu. Ekyo kizzaamu amaanyi era singa mukitegedde mwandikubye nnyo mu ngalo.  Mmwe mwekwatiddemu, tulina okukomya okwenyooma n’okulowooza nti abanaatukozesa ebinene balina kuva bunaayira. Ogwo omuze tulina okugwejjamu ddala kuba gutunaafuya bunaafuya. Keweerimidde, kakira mbegeraako. Era Buganda ey’omulembe Omutebi, mu makeleeziya, mu makanisa mu mizikiti, mu masomero erina okwerandiza yokka ng’ebisookerwako ffe tubyekolamu omulimu. Kale bwewabaawo abatuyamba, batusange nga tumaze okwerandiza.

Natunula ku kifaananyi kino, nga bampandiikidde, bampeereza enteekateeka. Amasiinzizo nga gano, amakanisa nga gano modolo zino ntera kuziraba Bulaaya. Bwekiri! Era simanyi mu Uganda, mpozzi ey’e Namirembe, simanyi oba waliwo ekanisa endala eri ku mutendera guno mu Uganda wano, kuba ekanisa zonna mu Uganda kumpi nzimanyi.  Kino kya kitiibwa,

Omukulembeze asaanidde okukwata omumuli n’amulisiza baakulembera, n’abalaga ekkubo, n’aboolesa ebibali ewala. Omukulembeze y’asaanidde okumanya ffe byetutamanyi batwala, n’omugaso gwabyo. Bwentyo neebaza nnyo Ven. John Gitta olw’okulengera ewala, n’enteekateeka ey’omuggundu. 

Kino nkyogeredde emirundi mingi, ndowooza abatera okumpulira munaatera okukikoowa. Naye nja kukiddamu. Twajjirwa omuze ogw’okukola n’emalidde n’okwagala amangu ebikujuko. Abantu bakubakubawo mangu akakakina katonotono nga bagamba nti tuyite Omulabirizi. Biri mu Keleziya, biri mu Kanisa biri mu Mizikiti biri buli wantu wonna ne mu nnyumba abantu zebasulamu. Mmwe abasinga mbalaba mwakulira mu byalo mu gayumba aganene gali ag’obudongo. Kaabe Peter Ssegawa oyo ayinza okuba katu asula  mu galikwoleka. Agayumba ag’obudongo ago genjogerako bagamanyi. Gaba nga mayumba ga Ttaka nga abaana basuula eri n’abakulu nebasula eri. Mwe mwagala kuzimba busitoowa mukole party mutuyite tujje tulye ebintu.  Tosobola kuzimba nnyumba nnene mu nnaku bbiri okuggyako ng’oli mubbi.  Bwekiri.  Tulina okuzzaawo omutima ogwo oguzimba ekanisa efaanana ng’eno.

 

Katikkiro n'olukiiko lw'obusaabadiikoni bw'e Mengo

Ssi kukola n’emaridde nti Omulabirizi ajje. Abalabirizi baggwayo?! Ono bwe yawummula talina yamusikira? Kyetwetaaga, oba tuzimba masiinzizo, oba tukola byankulaakulana ebirala byonna, tulina okukola ebintu nga by’amaanyi. Ntera okujerega ffe baalooya naye ssi mulimu gwaffe balooya okuzimba amakooti. Ekkooti enkulu mugiraba? Baagizimba emyaka 80 emabega. Ggwe teebereza 1936 nebazimba eyo gyemulaba awo mu maaso g’ekibangirizi kya Ssemateeka.  Olowooza abantu ba Uganda teyabakuba nnyo? Olaba na kati ekyali kizimbe ky’amaanyi.

Kati ennaku zino twazimba ekkooti ewozesebwamu emisango gy’obusuubuzi (Commercial Court) yenkana nga ennyumba ya Gaster Lule oba n’ennyumba ya Gaster Lule egisinga obunene? Nebayita abantu bonna abakulu okujja okuggulawo akazimbe bwekati?! Nze bampita saagenda. Guno gwemwoyo gwetwagala nebwetuba tukola ebyaffe, tukola ebya Katonda, tukola ebya gavumenti.

Kanneebaze omwana ono Nabatanzi, ne jjajjawe. Oba alaze wa Omwana ono? Omwana Nabatanzi tabeewuunyisizza?  Era neebaza Mw. Peter Ssegawa agenda okumuweerera ettaamu bbiri. Ezo ebbiri bwezinaggwako nga omuleeta e Mengo nga mussa ku nsawo ya Kabaka ey’ebyenjigiriza. Omwana ono simwewunyizza? Nabadde ndowooza nti ebigambo bijja kumubula nga wayise eddaakiika bbiri. N’amanya n’omubala gw’olugave  nti bw’ompa akawala ako ng’ebanja liwedde?!

Katikkiro Mayiga nga aleze Omwana Nabatanzi (myaka 6)
 eyatontomye ku buwangwa n'ennono nafuna Bbaasale
okuva mu Kabaka's Education Fund

Njagala n’okwebaza abayimbi ndowooza babadde b’e Luwafu Church Choir. Bebaatutaandiikirizza nga batuwa ebyafaayo bya wano ate n’aba Joy Nursery and Primary School nabo batukoze bulungi n’abalala. Kaakati mwawulidde omulabirizi wano nga atuyigiriza bwe yatugambye. Yagambye nti okuva edda n’edda nebaddira mu bigere bakatikkiro be bazimba amasiinzizo. Temwamuwulidde? Kaakati nammwe abawadde ettafaali, muwadde lwakubeera nze. Nze nzimbye. Era mukube nnyo mu ngalo nga munneebaza. Naye era nandiba omutuufu? Temwamuwulidde ono owa Kajjansi Progressive bulijjo ayagala okunkwatako mu ngalo. Cceeke yazireese lubaluba nga wendi. Waliwo n’omulala agambye nti nabadde wakuwa mitwalo abiri naye Katikkiro lwaliwo, nja kuwa emitwalo ataano.

Mwebale nnyo bannange abawadde ettoffaali ery’okuzimba ennyumba ya Mukama. Kuba byonna byetukola, tubikola ku lwa bulungi bwa Katonda. Kaakati nayise ne ttiimu yange eyo nga bwemugiraba, mubadde mubanyonyogera. Ebyabwe babigamba nze. Nze mukulu waabwe. Kale ttiimu eyo ejja kuvaamu Obukadde 10. Kaakati awo bwe banaazigattako, Canon zagambye obukadde 26, awo mulaba ssente zetugenzeemu nga ziwerera ddala.  Kaakati ate nti olw’okuba nyimiridde wano ku kituuti Omulabirizi wabadde, ng’ate nze Katikkiro azimba amasiinzizo, tuzikubisizzaamu emirundi ebiri neziwera obukadde abiri.

 

Katikkiro ne Mukyala we Margaret, Omulabirizi Ssekkadde ne Mukyala we
 n'abasumba abalala

Njagala okwebaza ekirabo ekimpeereddwa, eky’essaati, eri oba ebadde gomesi oba kiteeteeyi? Mukyala wange nno ebiteeteeyi bimunyumira. Bwekinaaba kiteeteeyi era tekiimukole bubi. Tusiimye nnyo tusiimye bwongerwa. N’ekirabo ekimpeereddwa, tusiimye nnyo. Era nziramu okubeebaza mwenna abazze okutendera Katonda, n’okuzimba ennyumba ya Mukama ate na byonna byemukola  nga muwagira emirimu gya Ssaabasajja Kabaka. Bangi ku mmwe abali wano mbayiseemu. Abaana bayimbye ennyimba nga banneebaza. Nange okufaananako Ven. Gitta, nange ndi Nampala kye kyokka. Naye emirimu gye nkola gyaffe fenna. Mwebale nnyo temujjanga okwo Katonda abakuume. Ssaabasajja Kabaka awangaale!